In mijn eerdere inspiratiepost berichtte ik over Bikini Berlin, een volledig herontwikkeld industrie-, winkel- en kantorencomplex. Nu gaat het over een locatie met eveneens een rijke geschiedenis, maar waar het proces tot herontwikkeling op een heel andere manier heeft plaatsgevonden.
De aardappelrevolutie
Het was de zogenaamde aardappelrevolutie die de Berlijnse stadsvaders ertoe bracht om na te denken over de bouw van markthallen.
In april 1847 waren er plunderingen en massaprotesten in Berlijn. Slechte oogsten leidden tot een extreme stijging van de voedselprijs. Voor aardappelen, het hoofdvoedsel van de armere mensen, moest de viervoudige prijs betaald worden. Veel Berlijners waren aan het verhongeren. Er vonden demonstraties en rellen plaats die na drie dagen door het leger beëindigd werden!
De aardappelrevolutie maakte duidelijk dat de oude bevoorradingsstructuren niet langer voldoende waren voor de snelgroeiende stad met honger als gevolg. Het duurde tot 1886 tot de eerste markthal werd geopend in Berlijn. Voor de beeldvorming: in 1849 woonden er ongeveer 424.000 mensen in Berlijn en in 1890 had de stad meer dan 1,5 miljoen inwoners!
openbaar vervoer rond 1900 in Berlijn (Bron: www.tagesspiegel.de)
Er werd een concept bedacht van een grote centrale markthal met spoorverbindingen die via een lightrail in verbinding stond met gedecentraliseerde kleinere marktzones.
bouwtekening Markthalle IX (Bron: Wikipedia)
Markthal IX
In 1891 werd markthal IX geopend. Tegelijkertijd werden vele huurwoningen opgeleverd in dit stadsdeel. De markthal bestond bij de opening uit 300 kramen van elk 4 vierkante meter. Het ontwerp voor de markthallen was van stadsarchitect Hermann Blankenstein. Zijn collega, architect August Lindemann, was grotendeels verantwoordelijk voor de technische en structurele details van Markthalle IX. Niet alle markthallen waren winstgevend. Een deel werd al voor de Eerste Wereldoorlog weer gesloten. Markthalle IX was echter booming.
Impressie beginjaren Markthalle IX (Bron: www.markthalleneun.de)
Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog werden acht van de tien resterende markthallen verwoest. Markthalle IX bleef lange tijd onbeschadigd. In februari 1945 werd het echter getroffen door een bom. Desondanks ging de verkoop door op provisorische kraampjes. Sinds de politieke verdeeldheid van de stad eind 1948 werden de markthallen van West-Berlijn beheerd door de Senaat. Ze kregen nieuwe koelsystemen, de verlichting met elektrisch licht werd verbeterd en er werden warme lucht verwarmers geïnstalleerd. In 1951 vierde Markthalle IX zijn 60e verjaardag met grote inzet en politieke aanwezigheid. Door de aanwezigheid van de muur was echter een groot deel van het achterland van Markthalle IX afgesneden. Hierdoor werd de wijk een perifere locatie. Wie het zich kon veroorloven trok weg. Veel huizen stonden leeg en het overige deel van de bevolking bestond uit buitenlandse werknemers, studenten, kunstenaars en alternatievelingen met weinig koopkracht. Daarbij zorgde de komst van supermarkten voor een enorme verandering binnen de voedselhandel. Sluiting dreigde eind jaren zeventig.
Het waren slechts twee discounters dus concurrenten die in feite de markthal IX redden. In 1977 kwam ALDI in de hal gevolgd door Drospa. Het concept werkte! Het volgende jaar werden de resterende 30 stands opnieuw gebruikt met een capaciteit van 97%. Vervolgens werd het aanbod uitgebreid met textiel, schrijfwaren en speelgoed. Het motto werd “Alles onder één dak”. Maar de verkoop stagneerde. In 1991 werd de inmiddels 100 jaar oude Markthalle IX gerenoveerd voor 700.000 DM.
Rond het jaar 2003 (Bron: CityDNA)
“Alles onder één dak”
Maar “alles onder één dak” werd steeds minder waar. De situatie werd steeds onzekerder. Veel kraampjes stonden leeg. In 2003 verhuurde de Berlin Wholesale Market GmbH grote delen van markthal IX aan de textieldiscounter KIK. Ze vond geen oplossingen voor de problemen van de huurders. In plaats daarvan besloot ze de hal te verkopen. Een “moderniserings- en onderhoudsachterstand is duidelijk zichtbaar” zei het in de aanbesteding. Tegen de verkoop van de markthal aan een bieder die daar een supermarkt wilde installeren, ontstond het lokale bewonersinitiatief “Eisenbahn.MarktundKultur.Halle”. Ze mobiliseerde meedogenloos artiesten en tijdelijke gebruikers, politici en handelaars in het gebied. Dankzij dit initiatief werden in 2010 de plannen om de markthal aan de hoogste bieder te verkopen stopgezet. In plaats daarvan werd de markthal aangeboden tegen een vaste prijs van 1,15 miljoen euro. Aanvragers moesten een concept presenteren dat voorzag in kleinschalige handel en culturele en sociale activiteiten.
Winnend concept voor Markthalle Neun van raumlaborberlin in opdracht van de projectgroep (Bron: www.raumlabor.net)
De projectgroep Markthalle Neun kreeg eindelijk het contract. Het ondersteunde de vele evenementen van het initiatief sinds het begin van 2009. Daarnaast presenteerde het een concept van gebruik dat in overeenstemming was met de belangen van de georganiseerde lokale bewoners. Hiermee werd Markthalle IX gered en werd Markthalle Neun geboren.
Markthalle Neun
Markthalle Neun als voedselpunt in Kreuzberg heeft zichzelf ten doel gesteld om te laten zien hoe “verschillend voedsel” en “verschillend winkelen” in de stad mogelijk is. Met name in de respectvolle behandeling van mensen, dieren en het milieu, regionaal en seizoensgebonden – benadrukt, gecombineerd met lokale toegevoegde waarde, transparant en vertrouwend. De geleidelijke herintroductie van de kleinschalige voedselhandel en handel op het voorheen door discounters gedomineerde gebied betekent ook dat de hal opnieuw wordt gebruikt als levendig ontmoetingscentrum in de buurt.
Markthalle Neun tegenwoordig
Het basisaanbod dinsdag, woensdag en donderdag en de wekelijkse markt op vrijdag en zaterdag met producten voor de dagelijkse behoeften en specialiteiten uit de hele wereld, is de basis van Markthalle Neun. Veel leveranciers zijn producenten uit de regio die hun voedsel van de oorsprong tot het “vermarkten” begeleiden. Anderen zijn handelaars die het verhaal achter hun producten kennen. Een glazen bakkerij en slagerij, een kleine eigen brouwerij, een ‘Tofurei’ en een kantine waar je over de schouders van de chef kunt kijken, brengen de productie van voedsel uit de anonimiteit en terug in de stedelijke omgeving. Tijdens kooklessen kunnen kinderen en jongeren proberen om te gaan met voedsel, kennis en vaardigheden opdoen. De straatvoedselmarkt toont ook Berlijn als een creatieve metropool op het gebied van voedsel, als immigratiestad met een grote verscheidenheid aan authentieke voedselculturen.
Naast de productie en verkoop van boodschappen biedt de markthal ruimte aan initiatieven van lokale bewoners. Daarnaast is het een platform voor projecten die kritisch omgaan met de thema’s voeding, stad, landbouw, biodiversiteit en milieu. Last but not least wil Markthalle Neun impulsen geven voor het ‘hoe’ van de voedselvoorziening in de stad en het maatschappelijk noodzakelijke debat over een duurzaam en een wereldwijd rechtvaardig voedselsysteem.
Overweging
Daar waar Bikini Berlijn een voor beleggers ontwikkeld en gecureerd concept geworden is, is Markthalle Neun herontwikkeld door haar directe omgeving. Het DNA van het concept is gelijk aan de bewegingsreden meer dan 100 jaar geleden om een markthallen systeem te implementeren voor Berlijn.
Twee totaal verschillende concepten, echter passend op de locatie waar ze ontwikkeld zijn. De een in een florerend gedeelte van West-Berlijn, de ander in een ‘vergeten’ stuk van de stad dat zich van onderop opnieuw heeft uitgevonden.
oh ja, en je kunt er geweldig ontbijten op zaterdag!